خصوصیات پودر و موارد استفاده در مزارع پرورش آبزیان و حیوانات مزرعه به ویژه حیوانات خز دار

تولید پودر ماهی و روغن ماهی:

معمولا پس از صید ماهی، ماهیان در مقدار مناسبی از یخ ، خنک می شوند تا مواد اولیه هنگام تخلیه در بندر تازگی و طراوت خود را حفظ کرده باشد.

قبل از تخلیه ، بایستی حتما درباره ماهیت و تازگی ماهیان صید شده گزارشهایی تهیه شود. بر مبنای این گزارشهای پایه ، کارخانه های تولیدی ارزیابی می کنند که چه محصولی را از مواد خام تهیه کنند و کدام بخش از تجهیزات برای تولید مورد نیاز است. بر اساس این گزارشات اولیه مسئولین کارخانه نسبت به تخلیه سریع بار ماهی و شروع پروسه پردازش آن اقدام می کنند. مجددا در کارخانه از هر محموله بار ماهی وارد شده به کارخانه بصورت تصادفی نمونه ای گرفته شده و آنها را جهت تجزیه و تحلیل برای تضمین تازگی مواد اولیه ( آزمایش مقدار کل نیتروژن فرار ( TVN ) مورد آزمایش قرار می دهند. در این تست مقدار میلی گرم نیتروژن در هر 100 گرم از ماهی را اندازه گیری می کنند. مقدار کم TVN بیانگر تازگی ماهی است.

سیستم قیمت گذاری تشویقی مناسب برای مواد خام تازه یک روش تشویقی مهم است که صیادان را ترغیب می کنند تا ماهیان با کیفیت و تازه را به دست صاحبان کارخانه های تولید پودر ماهی برسانند. این روش تشویقی آنقدر مهم است که تا 50% می تواند باعث افزایش میزان تخلیه ماهیان تازه و با کیفیت کمک کند. ماهی تازه در نهایت باعث تولید پودر ماهی با کیفیت می شود که برای تغذیه آبزیان و سایر دامها مناسب می باشد.

برای تهیه پودر ماهی؛ مواد اولیه خام پخته شده، پرس می شوند، سپس روغن و سایر اجزای فاز مایع از فاز جامد جدا شده و در نهایت مواد جامد باقی مانده خشک شده و پس از توزین بسته بندی می شوند. ماحصل این روند تولید حدود 22% پودر ماهی و 6% روغن ماهی است. در تمام مراحل کلیدی تولید، بایستی آزمایشهای کنترل کیفی انجام شود و در همه مراحل تولید نمونه های برای فرستاده شدن به آزمایشگاه برداشته می شود. آزمایش کنترل کیفی فقط مخصوص مراحل تولید و ماده اولیه نیست بلکه بایستی این آزمایشها برروی محصول نهایی هم انجام شود.

درصد ترکیب موجود در پودر ماهی تولید شده از مواد خام اولیه تازه در جدول زیر مشاهده می شود.

پروتئین موجود در پودر ماهی شامل تمام اسید آمینه های ضروری می باشد. پودر ماهی مقدار زیادی لایزین، متیونین و سیستئین دارد. پودر ماهی به دلیل هضم پذیری بالا و ارزش بالای زیستی که دارد بعنوان یک عنصر مناسب در رژیم غذایی دام و طیور و آبزیان بحساب می آید. برای محافظت روغن از اکسیده شدن ( تیز شدن روغن) ازppm 150 اتوکسی کوئین استفاده می شود.

در این مقاله محققین سعی کردند که پودر ماهی را در گونه های مختلف حیوانات ( نشخوارکنندگان، خوک، ماهی و حیوانات خز دار) ، ترکیبات مختلف غذایی و روشهای مختلف تهیه و تولید پودر ماهی را امتحان و نتیجه گیری کنند. آزمایشها ثابت کردند که تفاوتهای زیادی در استفاده از خوراک و پاسخ افزایش روزانه بسته به کیفیت مواد خام مورد استفاده برای تولید پودر ماهی می باشد. بهرحال مطلبی که همه محققین بر روی آن اتفاق نظر دارند این است که پودر ماهی تولید شده از مواد خام تازه از روش تغذیه ای بالایی را در جیره غذایی حیوانات دارد.

تاثیر کیفیت مواد خام و روش تولید ؛ بر ارزش غذایی پودر ماهی:

برروی 4 نوع پودر ماهی تولید شده از مواد خام مختلف آزمایشهایی انجام شد. این 4 نوع پودر ماهی عبارت بودند از : نخست: پودر ماهی تهیه شده از ماهی کامل تازه ، دوم : پودر ماهی تهیه شده از ماهی کامل کهنه، سوم: پودر ماهی تهیه شده از کیک پرس تولید شده از ماهی تازه و چهارم پودر ماهی تهیه شده از کیک پرس تولید شده از ماهی کهنه بود که همگی این پودرها در یک کارخانه آزمایشی واحد که غدای ماهی قزل آلای رنگین کمان را تهیه می کرد ، تولید و نمونه برداری شد.

در این آزمایش مواد خام تازه؛ پودرهایی با TVN کمتر از 50 میلی گرم نیتروژن در هر 100 گرم ماهی و مواد خام کهنه را پودرهایی با TVN بیشتر از 150 میلی گرم نیتروژن در هر 100 گرم وزن ماهی در نظر گرفته شد. هردو مواد خام کهنه و تازه به یک روش صید شده بودند و فقط تنها در نحوه نگهداری ؛ دمای نگهداری و مدت زمان نگهداری با هم تفاوت داشتند. نتایجی که از آزمایش برروی چهار نمونه پودر ماهی بدست آمد بدین صورت بود: بهترین پاسخ افزایش وزن روزانه از خوراک تولید شده با پودر ماهی که ماده اولیه آن ماهی کامل تازه بود بدست آمد. در رتبه دوم  خوراک تولید شده با پودر ماهی که ماده اولیه آن کیک پرس تازه بود؛ در رتبه سوم خوراک تولید شده با پودر ماهی تهیه شده از کیک پرس ی بود که ماده اولیه آن ماهی کامل کهنه بود و بدترین پاسخ افزایش وزن روزانه به خوراک تولید شده با پودر ماهی که ماده اولیه آن ماهی کامل کهنه بود اختصاص پیدا کرد.

لازم به ذکر است که تفاوت بسیار ناچیزی بین پودرماهی تهیه شده از کیک پرس با پودر ماهی تهیه شده از ماهی کامل از لحاظ میزان پاسخ روزانه افزایش وزن وجود دارد.

مواد محلول موجود در ماهیان تازه شامل مواد مغذی بسیار زیادی هستند درحالیکه همین مواد محلول در ماهیان کهنه شامل سموم محلول و متصل به آب هستند. این موضوع توضیح دهنده تفاوت بین پودرهای ماهی تهیه شده از ماهیان کامل تازه و کهنه را بیان می کند و همچنین ثابت می کند که چرا پودر ماهی تولید شده از کیک پرس ماهیان کهنه کیفیت بهتری نسبت به پودر ماهی تهیه شده از ماهیان کامل کهنه دارد.

در آزمایشهایی که برروی روشهای مختلف خشک کردن پودر ماهی در آزمایشگاه مرکز تعیین رشد ماهیان قزل آلای رنگین کمان ( دمای آب پرورش ماهیان 12 درجه سانتیگراد بود) انجام پذیرفت؛ نتایجی بدست آمد که این نتایج با هم مقایسه شدند. روشهای مختلف خشک کردن از جمله روش خشک کردن صنعتی بخارگرم غیر مستقیم، روش خشک کردن در سرما (Freeze drying)؛ روش خشک کردن در خلا (Vacuum drying )؛ روش خشک کردن با هوای گرم (hot-air drying) و روش خشک کردن غلتکی (Roller drying) استفاده شد.

آزمایشها نشان می دهد که مقدار کم حرارت در مرحله خشک کردن سبب بهبود کیفیت پودر در خشک کن می شود. در روش خشک کردن ملایم پودر تحت تاثیر بخارگرم و در شرایط معمولی خشک می شود.

کیفیت موادخام شاید یکی از مهمترین پارامترهای تولید پودر ماهی باشد. این پارامتر زمانی که از مواد اولیه خوب و با کیفیت و تازه تهیه شود، بیشترین تاثیررا برروی کیفیت پودرماهی دارد.

برخی از نتایج این آزمایشها در جدول شماره 2 آورده شده است.

جدول شماره 2:

TVN= Total Volatile Nitrogen     Bva= Biological value   WG= Daily weight gain

یکسری از آزمایشها برروی پودر ماهی های مختلف به عنوان آزمایشهای روتین انجام شد که عبارت بودند از:

1- آزمایش کیفیت مواد خام: مواد خام بر اساس میزان TVN به دو دسته تازه و کهنه تقسیم شدند.  در این آزمایش مواد خام تازه؛ با TVN حدود 30 میلی گرم نیتروژن در هر 100 گرم ماهی و مواد خام کهنه را مواد اولیه ای با TVN حدود 130 میلی گرم نیتروژن در هر 100 گرم وزن ماهی در نظر گرفته شد.

2- روش خشک کردن: در این تحقیق سه روش خشک کردن مورد آزمایش قرار گرفت. فرایند متعارف ( خشک کن دیسکی گرم شونده با بخار گرم غیر مستقیم) ؛ خشک کردن سرد ( فرایند خشک کردن در دمای کم) و خشک کردن غلتکی ( فرایند خشک کردن پودر در دمای بالا و مدت زمان کم) .

3- مصرف خوراک: بر اساس ترکیبات مواد موجود در رژیم غذایی به دو گروه تقسیم شد: مصرف خوراک زیاد ( 45/0 گرم پروتئین و 21/0 گرم روغن در روز برای هر 100 گرم ماهی قزل آلا) و مصرف خوراک کم ( 45/0 گرم پروتئین و 13/0 گرم روغن در روز برای هر 100 گرم ماهی قزل آلا )

این تحقیق برروی شرایط مختلف تولید؛ مخلوط خوراکهای مختلف؛ گونه های مختلف حیوانات( نشخوارکنندگان؛ آبزیان( ماهی قزل آلا)، راسو ؛ خوک ) انجام شد.

آزمایشها ثابت کردند که تفاوتهای فراوانی که در نحوه استفاده از خوراک و پاسخ افزایش وزن روزانه وجود دارد ؛ همگی به کیفیت مواد اولیه ای که جهت تولید پودرماهی از آنها استفاده می شود بستگی دارد.این یک نتیجه کلی را می رساند که تمامی تولیدکنندگان پودر ماهی جهت تولید یک پودر با کیفیت بالای تغذیه ای نیازمند استفاده از مواد اولیه تازه می باشند.

میزان اختلاف در مقدار تغذیه و مصرف خوراک در حیوانات مختلف تقریبا یکسان بود و درصورت وجود اختلاف هم میزان آن بسیار ناچیز و کم بود.خوراک بصورت پلت مرطوب تهیه شده بود و شامل پودر ماهی، روغن ماهی، نشاسته، پودرخون، شیرپس چرخ، لیسیتین، اکسید آلژینات، مخلوط ویتامینها و آب بود.

ارزیابی خوراک شامل مقدار ضریب بیولوژیکال ظاهری (BVa) و ضریب افزایش درصد وزن روزانه (%WG) بود که در جدول شماره 2 نشان داده شده است.

تفاوت عملی در رابطه با نحوه خشک کردن و روشهای مختلف خشک کردن پودرماهی در رژیمهای خوراکی مورد آزمایش بر اساس پودرماهی تولید شده از موادخام مشابه وجود ندارد. این بدان معنی است که خشک شدن ملایم در کیفیت پودر ماهی تولیدی در خشک کن دیسکی بخار گرم در شرایط عادی هیچگونه تاثیرمثبتی را در بهبود کیفیت پودرماهی ایجاد نمی کند.

کیفیت مواد خام تاثیر مهمی در میزان مصرف خوراک توسط دام ها داشت بنحوی که با افزایش میزان فساد و تخریب مواد خام اولیه ارزش رژیم غدایی و میزان مصزف غذا در حیوانات بطور کاملا محسوسی کاهش پیدا نمود.

گولبرندسن و هایدتس (1986) این آزمایشها را برروی راسوها هم انجام دادند که نتایج تحقیقات آنها نیز بیانگر این موضوع بود که اگر در هنگام خشک کردن پودر ماهی دمای خشک کن به بیش از 100 درجه سانتیگراد برسد از کیفیت پودر ماهی کاسته می شود. (جدول شماره 3 ). همچنین هرچقدر میزان TVN مواد خام بالاتر برود به همان نسبت میزان ضریب هضم پذیری حقیقی پودرماهی کاهش پیدا می کند.

جدول شماره 3: میزان ضریب هضم پذیری حقیقی پودرماهی

پیک و همکاران (1990) با الهام از این آزمایشات پودرماهی را در دماهای مختلف تهیه کرده و میزان هضم پذیری پروتئین های طبیعی آن را در راسوهای بالغ نر اندازه گیری نمودند. نتایج این تحقیق هم مشابه تحقیقات محققین قبلی بیانگر این موضوع بود که با قرار گرفتن پودرماهی در دمای بیش از 100 درجه در هنگام خشک شدن میزات و ضریب هضم پذیری پروتئین پودرماهی بشدت کاهش می یابد.

نتایج تحقیقات برروی پودرماهی هم در آبزی پروری و هم در مزارع پرورش دام و طیور بیانگر این موضوع است که خوراکی از پودرماهی کامل و تازه تولید و در دمای زیر 100 درجه خشک میشود ، بهترین نوع پودر ماهی جهت افزودن به رژیم عذایی و خوراک آنها می باشد.

پودرماهی جهت تهیه غذا برای مزارع آبزی پروری:

استفاده از پودر ماهی جهت تغذیه آبزیان در دنیا رو به افزایش است بهمین خاطر نیاز بازار برای خرید و تولید پودرماهی با کیفیت بالا رو به افرایش است.مشکلات زیست محیطی که ناشی از تولید نیتروژن و فسفر در استخرهای پرورش ماهیان است سبب شده که تولیدکنندگان تلاش وافری از خود نشان داده تا با راهکارهای اصولی غذاهایی را تولید کنند که تا حد زیادی این مشکل را حل نموده و میزان آلودگی استخرها را تا حد زیادی کاهش داده و به حداقل ممکن برساند. درحال حاضر بشترین تقاضای بازار خوراک آبزیان و دارندگان استخرهای پرورش ماهی برای پودرهای ماهی است که کیفیت هضم پذیری بالا و محتوای فسفر پایینی دارند، است.

در دانمارک با تولید پلیت مرطوب جهت تغذیه ماهیان قزل آلا و تغییر رژیم غذایی آنها در سالهای اخیر ( تغییر رژیم غذایی از سمت غذای پودری به سمت غذای فشرده و کنسانتره ای ) توانسته اند تا حد زیادی از بار آلودگی استخرهای مزارع پرورش ماهیان بکاهند.

محتوای انرژی در غذاهای پلت شده افرایش می یابد چرا که میزان پروتئین آن پایین و میزان محتوای چربی آن بالاتر است. جدول شماره 4. ( الستاد 1990) . یک رکن اساسی در تهیه پلت استفاده از پودرماهی و روغن ماهی با محتوای پروتئینی بالا بوده که پس از خشک شدن پلت میزان پروتئین تام پودر پلت شده کاهش می یابد اما در نهایت محتوای پروتئین قابل هضم پلت افزایش خواهد یافت.

جدول شماره 4: ترکیبات پلت برای مصرف ماهی قزل آلا:

جدیدترین نوع غذای تولیدی در آبزی پروری روش اکسترودر است.

پودرماهی جهت تغذیه حیوانات خزدار پرورشی:

در دانمارک دو نمونه رژیم غذایی برای راسو ها تولید می شود. غذای مرطوب که اساس آن ضایعات ماهی و ماهی های کامل غیرخوراکی است و دوم غدای خشک ( پلت خشک) که اساس آن پودر ماهی است.غذای مرطوب شامل 6% پودرماهی نیز می باشد.( جدول شماره 5) در حالیکه پلت خشک حاوی بیش از 50% پودرماهی است. ترکیب پلت خشک شامل 30 تا  45% پروتئین، 15 تا 25% چربی، و 3000 تا 3850 کیلوکالری بر کیلوگرم انرژی متابولیسمی است.

درهر دو نوع غذای راسوها از کیک پرس تولید شده در کارخانه های پودرماهی استفاده شده تا ارزش غذایی آن خوراک تضمین شود.

جدول شماره 5 : ترکیبات غذای مرطوب راسو:

پودر ماهی اختصاصی جهت تغذیه دام و طیور:

ترکیب یک پودر ماهی استاندارد و اختصاصی که یا از کیک پرس تولید شده باشد و یا از ماهی کامل در جدول شماره 6 آورده شده است.

جدول شماره6 :

محتویات اسید آمینه انتخاب شده در پودرماهی استاندارد تولید شده از مواد خام نامشخص بسیار پایین تر از پودرماهی تولید شده از کیک پرس و غذای آبزی پروری تهیه شده از مواد خام تازه است.

مواد خام که برخی کارخانه ها برای تولید پودر ماهی تهیه شده از کل ماهی برای آبزی پروری و مزارع پرورش دام و طیور استفاده می کند به طور متوسط ​​حداکثر TVN  به میران 60 میلی گرم نیتروژن در هر 100 گرم است و هیچ ماهی با TVN بیش از 80 میلی گرم نیتروژن در هر 100 گرم در تولید پودر ماهی استفاده نشد.ضریب هضم کامل پودرماهی تهیه شده از ماهی کامل بیشتر از ضریب هضم کامل پودرماهی تهیه شده از کیک پرس است.در مجموع ، پودرماهی ایده آل برای تغذیه آبزی پروری و مزارع پرورش دام و طیور که می تواند به عنوان وعده های غذایی بکار برده شود پودر ماهی تولید شده از مواد خام تازه تولید شده از ماهی کامل و تحت شرایط متوسط ؛ می باشد..